Postulatywne koncepcje jednostki ludzkiej są wypadkową zmian paradygmatów kulturowych, dpminującej ideologii i wymagań wyrastają­cych zarówno ze stosunków produkcji jak i rodzaju sił wytwórczych [Obuchowski 1988 a]. Ze względu na to, że każde z wymienionych tu kryteriów jest spełniane w różny sposób i w różnym stopniu w obrębie każdej kultury, badacz bardziej lub mniej świadomie przyjmuje założenia o   charakterze normatywnym, wyrażające jego wiarę w to, że ten, a nie inny układ społeczny, kulturowy i ekonomiczny ma charakter postępowy to znaczy sprzyja jakości życia ludzi, czyni je sensownym tak pod względem materialnym, jak i psychologicznym [Obuchowski 1989].