Zbiory schematów poznawczych, wartości i reguł działania składają się z elementów powiązanych ze sobą relacjami, które za L. Nowakiem [1977] określić można mianem idealizacji-konkretyzacji [por. szerzej Buczkowski 1987].Regulacyjna rola świadomości przedstawiona może być w ten sposób, że jednostka – podejmując działanie zmierzające do realizacji określonej wartości – dokonuje poznawczej interpretacji rzeczywistości opierając, się na wiedzy zawartej w posiadanych schematach poznawczych. Wybiera więc – mówiąc inaczej – konkretną regułę waloryzacji (lub ich klasę), która wskazuje jednocześnie konkretną normę zachowania. Tego typu wyjaśnienie jest jednakże opisem faktualnego poziomu zachowania. Zakłada się bowiem spłaszczenie struktury świadomości w taki sposób, że zarówno schematy poznawcze, jak i wartości czy normy są zbiorami o    jednakowym stopniu ogólności. Przykładem może być J. Kmity [1975, s. 24] charakterystyka czynności racjonalnych.