Tworzenie struktur schematowych w umyśle jednostki respektuje przy tym jedynie ten wymóg, by schematy niższych rzędów były konkretyzacjami schematów bardziej ogólnych; nie przesądza się natomiast „kierunku” ich tworzenia dopuszczając zarówno „odgórne”, jak i „oddolne” ich tworzenie [por. Wojciszke 1986], oraz mechanizmów nabywania i generowania schematów – mogą nimi być zarówno socjalizacja w grupach społecznych, edukacja, własna aktywność intelektualna jednostki itp.Drugim systemem konstytuującym świadomość jest system wartości. Wartości opisywane są na stanach rzeczy konstatowanych w wiedzy. Są one także uporządkowane hierarchicznie tworząc strukturę, w której wartości naczelne (główne) są idealizacjami wartości instrumentalnych oraz – najbardziej podstawowych, realizowanych w praktyce codziennej – wartości operacyjnych.
