Zbiory zawierające idee, które są w stanie okazać się funkcjonalne względem interesów jednostkowych. Chodzi w tym wypadku o interesy, które mogą okazać się sprzeczne z interesami wszystkich innych jednostek. W wyidealizowanym przypadku zbioru jednostek posiadających jednakowe systemy wartości, w warunkach ograniczonej ilości pożądanych dóbr, realizacja każdej z wartości, zmierzająca do posiadania danego dobra przez jednostkę w stopniu najwyższym, uniemożliwia takąż realizację tej samej wartości przez inne jednostki. Struktury tego rodzaju określić możemy mianem świadomości instrumentalnej; zbiory zawierające idee potencjalnie funkcjonalne wobec interesów klasowych (grupowych). Idzie tu o interesy wspólne dla wszystkich jednostek pozostających w jednakowym stosunku do środków materiał- nych określonego typu [Buczkowski, Nowak 1979]. Tego typu świadomość nazywać będziemy świadomością klasową lub grupową.
